Waarom Kerst Woke is en van ons allemaal! 

Waarom wij resoluut kerstfeest verkiezen boven winterfeest.

Eerlijk? Wij schreven eerst een andere versie die focuste op discussies omtrent kerstmarkt of wintermarkt, kerstperiode of eindejaarsperiode en onze wens ons niet te verliezen in polarisatie omtrent naamgeving. “what’s in a name”, zoals shakespeare het stelt, “That which we call a rose by any other name would smell as sweet.” Waarbij Julia zich afvraagt of de naam van iets voldoende reflecteert wat het werkelijk is.

We zochten vieringen die plaatsvinden in de periode van de winterzonnewende, dit jaar op 22 december en keken naar wat hen verbindt: Kerst, Chanoeka, Kwanzaa, Mahayana, Sol Invictus bij de Romeinen, Yule bij de Kelten. Wij vonden die gemeenschap in de terugkeer van het licht, na een lange donkere periode die we verlichten met lampjes, kaarsen, vuurkorven,… . We spraken een wens uit van verbinding, liefde en vrede. Het was een neutrale wens, zonder verwijzing naar kerst. Omdat het, geschiedkundig, ontegensprekelijk een christelijk feest is. Wij gingen ervan uit dat we met “kerst” iedereen die niet christelijk is de facto uitsluiten.

Vanaf 6 december is kerst overal en dit tot een stuk erna.

Kerstdag op 25 december en kerstavond op 24 december zijn voor ons namen zoals offerfeest en Chanoeka, deze zijn wat ze zijn. Gedurende een periode van een maand alles organiseren onder de noemer “kerst” zagen wij als niet-inclusief is, als het bevoordelen van 1 religie en het uitsluiten van alle niet-christenen.

Dat blijkt fout.

“What’s in a name?”. Het gaat niet om de term kerst, maar om waar het nu, in 2023 voor staat. Om waar inclusie en inclusieve (beeld)taal voor staan.  Deze viering kende nooit gebruiken die beledigen of die uitgaan van stereotypen, of die mensen bewust uitsluiten. Kerst is gewoon inclusief.

Kerst is een, in oorsprong religieuze, traditie die reeds vele veranderingen binnen de gebruiken doormaakte. Het woord zelf, kerst van kerstening, verwijst nog naar christus. Gebruiken met religieuze connotatie, duidelijk of eerder subtiel, zijn, de middernachtsviering en de kerststal. Het geven van cadeautjes – een verwijzing naar de 3 wijzen – gebeurde reeds lang, 500 jaar, voor de geboorte van Jezus. Saturnalia was een Romeins festival ter ere van de god Saturnus, het duurde een week en men gaf cadeaus aan vrienden en familie. Dat ander symbool, de kerstster, is hoogstwaarschijnlijk een bijzondere “samenstand” van de planeten Saturnus en Jupiter.

Andere gebruiken hebben weinig religieuze betekenis.

Denken we maar aan de kerstboom: het gebruik van altijd groene takken zoals maretak en hulst kenden we al bij de Kelten, lang voor er sprake was van kerst. Net als het gebruik van licht en vreugdevuren, wat we ook zien bij andere religies.

Het traditionele kerstdiner is een Brits gebruik, ingevoerd op het einde van de 16^de eeuw door Koningin Elizabeth I die uitgebreide kerstdiners hield. In de 19^de eeuw werden deze diners betaalbaar voor een modaal Brits gezin en begin 20^ste eeuw kwam het gebruik van een kerstdiner met kalkoen naar België.

Nieuwe gebruiken die wij nu zien als traditioneel behorend tot kerstmis, dragen controverse in zich.

De kerstman, de Amerikaanse versie van onze Sinterklaas, kennen wij maar heel recent. Door de vormgeving van Coca Cola vanaf 1931, werd de kerstman ook hier steeds populairder. Net na WO II verspreidden Amerikaanse troepen hun versie van de kerstman overal ter wereld, en werd gezien als symbool van Amerikaanse hulp bij de wederopbouw. In bepaalde landen is de Kerstman echter niet gewenst omdat hij als commercieel symbool wordt gezien en afleidt van de christelijke boodschap. In landen als Tsjechië, Nederland, Oostenrijk en in Latijns-Amerika leven bezwaren omdat hij de eigen christelijke schenker van cadeaus verdringt.

De kerstmarkten zijn een Duits gebruik.

Omwille van hun populariteit en commerciële meerwaarde, werden ze een cultureel exportproduct vanaf de jaren ’90. Van Japan, tot de VS tot bij ons, het aantal steden dat een eigen kerstmarkt organiseert, blijft groeien. Nochtans is dit geen christelijke traditie. De kerstmarkten, die vanaf de 15^de eeuw plaatsvonden waren seizoensmarkten die men centraal organiseerde, in de buurt van kerken. Dat de grootste, de wintermarkt, rond de periode van kerst plaatsvond, is de enige link. Door de industriële revolutie en de verhoogde koopkracht van “de gewone man”, kregen deze markten een slechte naam. Bovendien klaagden de opkomende grootwarenhuizen de concurrentie aan en werden zij overal verbannen naar de rand van de stad.

Het waren de nationaal-socialisten van Hitler die deze markten een traditionele en dus christelijke betekenis toekenden en ze zo groot maakten dat we niet meer om bratwürst heen kunnen. De wintermarkt werd hier kerstmarkt. Een kerstmarkt die nooit de intentie had inclusief te zijn, integendeel.

In de jaren ’30 zorgde de viering van kerstmis voor heel wat polarisatie.

Politici wilden kerst aanpassen aan atheïstische denkbeelden uit de verlichting. Toen Hitler in 1933 bondskanselier werd, volgde onmiddellijk een tegenreactie. Kerst wordt een nationalistische feestdag ter ere van een glorieus Duits verleden. Kerstmarkten pasten hier perfect in. De kerstmarkt van Neurenberg werd terug verplaatst naar het centrum als “een manier om onDuitse en rassenvreemde invloeden tegen te gaan”[1]. Niet veel later stelden politici regels op voor de decoraties van de kraampjes en voor wat men mocht verkopen. De nazi’s waren van mening dat de verkoop van Duitse producten goed zou zijn voor de economie en het welbevinden van de Duitsers.

Hier wordt de vergelijking pijnlijk met wat er nu, bijna 100 jaar later, gebeurt. Kerst is, steeds minder, een feest dat staat voor vrede, liefde en verbinding, een religieus feest voor een Jezus die stelt dat we allen kinderen van God zijn. Of je nu gelooft of niet, deze waarden voelen goed en inclusief aan. Kerst staat traditioneel voor respect, vriendschap en aanvaarding. Het staat tegenwoordig, contradictorisch, voor het behoud van tradities omwille van nationalisme en xenofobie. Voor uitsluiting van éénieder die kerst niet viert, of het viert op een andere manier. Voor anti-woke, tegen mensen die een eindejaar willen dat open staat voor iedereen, waar IEDEREEN warm onthaald wordt.

Een naam is slechts een naam.

We seculariseren in snel tempo. Kerken lopen leeg, mensen laten zich ontdopen, minder kinderen worden gedoopt. Laten we ook eerlijk zijn: de meesten onder ons herdenken niet langer de geboorte van Jezus, we vieren kerst omwille van de gezelligheid, de warmte en het licht. Tevens zien we steeds vaker mensen van diverse culturele etniciteit of andere overtuiging een kerstboom plaatsen of een kerstshopping organiseren. Ze maken zich kerst als winterviering eigen.

Kerst is van iedereen!

Kerst duidt een periode van feest aan, maar het is, steeds minder, een feest exclusief voor christenen. Een neutrale term gebruiken is niet de oplossing voor inclusie. Het gaat om de emotie die het met zich meebrengt. Net zoals in de jaren ’30, toen men kerst wou vervangen om het “terug”  een niet-religieuze betekenis te geven, dreigen we dezelfde fout te maken. Kerst vervangen heeft een averechts effect en personen met culturele of religieuze diversiteitskenmerken vragen dit niet.

Winterfeesten zijn een commercieel idee om mensen langer te doen feesten en meer geld te verdienen. Het is slechts windowdressing dat bovendien rechts Vlaanderen in het harnas jaagt en polariseert. Als het aanbod op een kerstmarkt niet divers is, of interessant genoeg voor mensen met een diverse culturele achtergrond, komen ze niet, ook niet als we het wintermarkt noemen. We moeten meer mensen betrekken bij het gebeuren en ons niet laten leiden door de idee dat we moeten vasthouden aan tradities ten koste van. Niemand neemt “ons” iets af. We maken gewoon de groep groter. Wij moeten kerst terug claimen als feest van verbinding. Als feest van en voor iedereen.

Onze kerstwens:

Twijfel niet om kaartje te sturen met een kerstbal. Versier een boom met lichtjes. Organiseer een kerstfeest, dans op de tafel. Wees niet bang om kerst te gebruiken om deze periode van licht, warmte, feest en inclusie te benoemen! Kerst is woke en van ons allemaal. Een fijne kerst en een prettig eindejaar aan iedereen van goede wil!

Bronnen:

https://www.nationalgeographic.nl/hoe-kerstmarkten-een-klassieke-traditie-voor-de-feestdagen-werden

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2017/11/de-verrassende-oorsprong-van-de-kerstman

Mensen schreven deze tekst en kozen de woorden, maar bepaalde achtergrondinformatie werd ons bezorgd door AI (Chat GPT).

[1] Joe Perry, a christmas in Germany.