Alleen wonen in perspectief
35% van de Belgische huishoudens bestaat uit één persoon. In grote steden is dat zelfs al 1 op 2 huishoudens. In België wonen zo’n 1,7 miljoen mensen alleen. Alle bevolkingsprognoses wijzen op een verdere toename van deze groep in de komende decennia dus het beleid kan niet blind blijven voor hun noden en vragen.

Als we het hebben over alleenstaanden, dan moeten we
trouwens het clichématige beeld van de happy single zoals die geportretteerd
wordt in de Amerikaanse serie ‘Sex and the City’ achterwege laten. De grote
groep alleenstaanden is zeer divers: vrijgezellen, gescheiden personen, weduwes
en weduwnaars, alleenstaande ouders, oudere personen, … Het gaat vooral over
een groep mensen die door veranderende situaties alleen komt te staan en dus
niet noodzakelijk zelf voor hun alleenwoonsituatie hebben gekozen. Velen onder
ons zullen op een bepaald moment in ons leven een tijdje alleen komen te wonen.

Er is trouwens een opmerkelijk verschil tussen de Europese landen onderling. In de Scandinavische landen bestaat de helft van de huishoudens uit eenpersoonsgezinnen, terwijl in de meer Zuidelijke landen zoals Italië, Griekenland en Portugal getrouwde koppels in de meerderheid blijven. Het zou interessant zijn om te onderzoeken hoe deze grote verschillen verklaard kunnen worden.
Inzake het percentage alleenwonenden scoorde het Vlaamse Gewest (31%) in 2018 op hetzelfde niveau als de groep van EU-landen met een laag aandeel alleenwonenden. 
In het Waals Gewest (35%) lag dat aandeel hoger en op hetzelfde niveau als het EU-gemiddelde.
Het Brussels Hoofdstedelijke Gewest (46%) behoorde zoals de Scandinavische landen en Duitsland tot de groep met het hoogste percentage alleenwonenden.

Alleenwoners in de stad
Het aandeel alleenwoners ligt hoger in grote steden. De stad heeft altijd een grote aantrekkingskracht op alleenwoners gehad. Maar die invloed is wederzijds. Het stijgend aantal alleenwoners verandert niet alleen onze manier van wonen en bouwen (kleinere appartementen, gemengde projecten, cohousing), maar ook het weefsel van een stad. Met zijn brede waaier aan ontmoetingsplaatsen, biedt een stad de mogelijkheid om alleen te wonen op een collectieve  manier. De Amerikaanse socioloog Eric Klinenberg is ervan overtuigd dat alleenwoners het verschil kunnen maken in steden. Ze spelen een belangrijke rol bij het revitaliseren van wijken en steden doordat ze hun sociale contacten buitenshuis zoeken en dus de vraag naar ontmoetingsplaatsen toeneemt.

De eerste Belgische belangenvereniging voor alleenwoners
In 2013 lanceerde ik de term ‘singlesreflex’ waarbij ik opriep om bij elke nieuwe beleidsmaatregel even stil te staan bij de vraag wat het effect daarvan zal zijn op mensen die alleen wonen. Tegelijkertijd heb ik ook steeds een systematische doorlichting van onze bestaande regelgeving verdedigd. Op die manier kan men de pijnpunten blootleggen en voorstellen uitwerken voor een meer singlesvriendelijk beleid.

Omdat ik vond dat er meer onderzoek moet komen naar de situatie van alleenwoners, lanceerde ik in het najaar van 2013 een enquête bij de Brusselse alleenstaanden om te peilen naar hun noden en behoeften. Dit gaf me een beter inzicht in de problematieken waarmee alleenwoners geconfronteerd worden.
In die tijd werd er ook aan mijn mouw getrokken om een partij voor alleenstaanden op te richten. Maar de aandacht voor alleenwoners moet een aandachtspunt zijn voor alle partijen, vind ik. Daarom heb ik in 2015 een groep ervaringsdeskundigen bijeengebracht en dat heeft geleid tot de oprichting van all1 vzw. De doelen van deze vereniging zijn: de alleenwoonproblematiek onder de aandacht brengen, lobbyen tegen singlesonvriendelijk beleid, stimuleren van wetenschappelijk onderzoek rond het thema en mensen bijstaan met specifieke vragen/problemen die verband houden met of voortkomen uit hun status als alleenwoner.

Eerlijke fiscaliteit
De Belgische alleenwoner zonder kinderen is de zwaarst belaste categorie in heel West-Europa. Hij draagt gemiddeld 56% van zijn brutoloon af, bij een hoog loon zelfs 60%. De oorzaak daarvan is de belastingvrije som, dat is het deel van je inkomen waarop je geen belasting moet betalen. Voor iedereen geldt een gelijk basisbedrag, dat substantieel wordt verhoogd als je bv. kinderen ten laste hebt. Daarnaast kan een samenwonende, door middel van het huwelijksquotiënt, tot 30% van zijn inkomsten doorschuiven naar de belastingbrief van zijn partner met geen of een laag inkomen en zo in een lagere belastingschijf terechtkomen.
Tot de vroege jaren 2000 kreeg een alleenstaande een hogere belastingvrije som, ter compensatie van de kleinere financiële draagkracht ten opzichte van samenwonenden. Het Grondwettelijk Hof heeft toen geoordeeld dat dit niet correct was. De hervorming van de personenbelasting, zoals besloten in de wet van 10 augustus 2001, beoogde daarom de neutraliteit van de belastingdruk ten aanzien van de gekozen samenlevingsvorm. Volgens deze logica, wordt sinds het aanslagjaar 2005 dezelfde belastingvrije som toegekend aan alle belastingplichtigen, waardoor alleenstaanden een belangrijk fiscaal voordeel verloren. Mijn voorstel is dan ook: verhoog de belastingvrije som dan voor alle belastingplichtigen. Dat is wel conform de grondwet. In België bestaan verschillende forfaitaire belastingen die per gezin worden betaald en niet per persoon. In het Brussels Gewest werd de forfaitaire gewestbelasting van 89 euro in 2016 afgeschaft. Het Vlaams en Waals Gewest heffen nog
forfaitaire provinciebelastingen. Bij de invoering van de Vlaamse
energieheffing van 100 euro per huishouden per jaar in maart 2016, die intussen
gelukkig werd verlaagd naar 10 euro, hebben we onmiddellijk aan de alarmbel
getrokken: dit gaat regelrecht in tegen de vraag naar een meer proportionele
fiscaliteit. Hetzelfde geldt voor de Vlaamse waterfactuur: Naast het effectief
waterverbruik, komt er per adres een vastrecht van 100 euro bij, met een
korting van 20 euro per gedomicilieerde. Het vastrecht voor een alleenstaande
bedraagt dus 80 euro, voor een gezin van vier personen 20 euro. Zo’n
forfaitaire taksen wegen bij alleenwoners extra hard door.

Ook op het niveau van de gemeenten worden forfaitaire
taksen geïnd, zoals de afvaltaks. Dat is evenmin eerlijk: Een gezin met
kinderen produceert toch veel meer afval dan één persoon. In Mechelen voerde
men daarom ter compensatie een ‘Mechelenbon’ van 25 euro waarmee de Mechelse
alleenstaanden kunnen betalen bij de lokale handelaars in de stad.

Wij staan een leefvormneutrale fiscaliteit voor, die afgestemd is op de individuele leefvorm en niet op de klassieke gezinssituatie. De fiscaliteit mag bepaalde leefvormen noch bevoordelen noch benadelen.
De Federale minister van Financiën kondigde op 19 mei 2017 aan werk te willen maken van een grotere fiscale rechtvaardigheid tussen de verschillende gezinsvormen. Wat de fiscus vandaag verstaat onder ‘gezin’ beantwoordt al lang niet meer aan de maatschappelijke realiteit. Er woonden nog nooit zoveel alleen als vandaag en echtscheidingen en nieuw-samengestelde gezinnen zijn al lang geen uitzondering meer. Om die reden werd SD Worx gevraagd de fiscale behandeling van werknemers in verschillende gezinsvormen te analyseren. Op basis van deze studie trekt de minister binnenkort met een aantal voorstellen naar de regering. Het is veelbelovend dat de federale regering zich bereid toont om fiscale onrechtvaardigheden tussen de verschillende gezinsvormen te willen blootleggen en oplossingen te zoeken. In de pers lazen we onder andere voorstellen over meer fiscale gelijkheid voor co-ouders en het creëren van een statuut voor feitelijk samenwonenden. We verwachten echter wel dat ook de specifieke situatie van kinderloze alleenstaanden, die de hoogste personenbelasting betalen van alle Oeso-landen, onder de loep wordt genomen. Zo niet, dan zou deze hele ‘fiscale correctie’ een gemiste kans zijn.

Alleen wonen is duur
Alleen wonen is duur. Alleenwoners kunnen niet genieten van schaalvoordelen en staan alleen in voor de hoge woon- en energiekosten. Er is dan ook nood aan meer betaalbare en kleinere (koop)woningen voor alleenwoners. Let op, we spreken dan niet over studio’s. Een alleenwoner beschikt ook graag over een beetje extra ruimte voor een bureau en/of logé. Alleen kopen is trouwens niet evident: Je moet alleen een eigen inbreng ophoesten en met één inkomen de lening afbetalen. Bij de marktleider voor woonkredieten BNP Paribas Fortis bedraagt de maandelijkse afbetaling van een alleenwoner gemiddeld 610 euro. Dat is amper 10 procent minder dan de 676 euro die tweeverdieners gemiddeld aflossen. Wie wel een eigen woning kan kopen, kan voor zijn lening maar half zoveel belastingvoordeel krijgen als een koppel. In Vlaanderen wordt de zogenaamde woonbonus niet toegekend per woning, maar per persoon. Koppels die samen een woning kopen krijgen dus een dubbel belastingvoordeel. De belastingen op het bezit van een woning worden wél geheven per woning: de registratiebelasting bij de aankoop en de jaarlijkse onroerende voorheffing zijn identiek voor koppels en alleenwoners. Het is duidelijk dat lasten in België vaak per adres of gezin worden aangerekend, terwijl lusten meestal per persoon worden toegekend. Een koppel kan daardoor bijvoorbeeld 2 keer genieten van een woonbonus en dubbel zoveel dienstencheques aanvragen, maar een alleenstaande wel alleen moet opdraaien voor de Vlaamse energieheffing, de onroerende voorheffing, enz.

In het Brussels Gewest is de woonbonus afgeschaft voor leningen sinds 1 januari 2017. In ruil komt een korting op de registratierechten, die gelijk is voor koppels én alleenwoners. Die korting kan oplopen tot 21.875 euro. De Brusselse verlaging van de registratierechten voor de eigen woning is in mijn ogen een rechtvaardiger systeem dan de woonbonus die koppels een dubbel fiscaal voordeel geeft. De forse verlaging van de registratierechten geldt per woning en niet per persoon.
Open Vld Brussel geeft trouwens in haar verkiezingsprogramma aan de registratierechten te willen afschaffen voor woningen tot 230.000 euro. Vandaag geldt dit tot €175.000. De woonbonus levert trouwens pas een fiscaal voordeel op twee jaar na de aankoop en vergemakkelijkt dus de eigenlijke aankoop niet. De registratierechten daarentegen moeten bij de aankoop van de woning betaald worden, met eigen middelen. De banken laten immers niet meer toe dat men het volledige
bedrag van de woning + de registratierechten leent. Een korting op die
registratierechten geeft kopers dus wel een financieel duwtje in de rug.

Samenhuizen
Door de stijgende vastgoedprijzen kiezen steeds meer (jonge) mensen ervoor om samen een huis of appartement te huren of kopen. Onze regelgeving staat deze nieuwe vormen van wonen echter nog te vaak in de weg. Het is dus zeker tijd om deze grijze zone uit te klaren.

Er werden al een aantal eerste stappen gezet. Zo keurde
het Vlaams parlement in oktober 2015 een voorstel van resolutie goed dat
gericht is op het faciliteren van nieuwe woonvormen, zoals co-housing,
samenhuizen en andere vormen van gemeenschappelijk wonen. De Vlaamse regering
wordt hiermee onder andere verzocht om een wettelijk kader te creëren dat
expliciet de rechten en plichten van co-housers schetst, de mogelijkheid te
bieden om specifieke samenhuiscontracten of huurcontracten af te sluiten en
alle mogelijkheden te geven aan alternatieve en innoverende woonconcep­ten.

In Brussel maakt men dan weer werk van een
samenhuislabel. Vanaf 2017 moet dit label zowel eigenaars als medehuurders
geruststellen over de financiële gevolgen van samenhuizen. De overheid kan er
op die manier ook op vertrouwen dat in een woning met het label niet aan
huisjesmelkerij wordt gedaan. Maar er zijn nog extra stappen nodig federaal.
Dat overheden de bewoners in een samenhuisverband vandaag beschouwen als een
‘gezin’, zorgt voor veel problemen in de praktijk, zeker op het vlak van toekenning
van sociale rechten. De huurwetgeving werd dan wel geregionaliseerd, maar de
Federale regering zou een systeem moeten uitwerken waarbij men bij de
burgerlijke stand van de gemeente een apart adres per huishouden in een
samenhuisverband kan invoeren. Zo zouden twee alleenstaanden die samen een
woning huren om de kosten te delen, officieel erkend kunnen worden als twee
aparte eenpersoonshuishoudens.

Naar een modern erfrecht
De Belgische regels rond successierechten zijn een doorn in het oog van alleenwoners. Voor wie zijn erfenis wilt nalaten aan zogenaamde ‘derden’, bijvoorbeeld een goede vriend, nicht of petekind, geldt de maximale erfbelasting. In Vlaanderen betaalt de erfgenaam dan tussen 45 en 65 procent erfbelasting. In Brussel en Wallonië loopt dat zelfs op tot 80 procent. Je erfenis nalaten aan je kinderen of partner, levert de meest voordelige successierechten op, gaande van 3 tot 30 procent afhankelijk van het bedrag. Alleenwoners zonder kinderen hebben deze keuze gewoonweg niet.
Het Vlaams Gewest heeft in 2015 de schenkingsrechten op onroerende goederen wel fors verlaagd. Wallonië en Brussel deden hetzelfde in 2016. Op een jaar tijd werden er zo in Brussel maar liefst 162% meer schenkingen van onroerend goed gedaan. In Wallonië steeg het aantal met 51%.

Wij willen het erfrecht moderniseren, zodat iedereen één
niet-familielid kan aanduiden dat tegen ‘familietarief’ kan erven. Dat
zou  goed nieuws zijn voor mensen zonder naaste familie. Bloedverwantschap
zegt toch ook niets over de emotionele band tussen mensen.

Zorgverlof
De premies voor thematische verloven voor alleenstaanden met zorg voor kinderen gingen op 1 juni 2017 fors omhoog. Het gaat meer specifiek om ouderschapsverlof, palliatief verlof of verlof voor medische bijstand, telkens voor kinderen. De voltijdse uitkeringen verhogen met 38%, tot €1.152,16 bruto. Dit zal alleenstaande ouders meer mogelijkheden geven om gedurende een bepaalde periode voor hun kind te zorgen.

Voor ons mag het echter niet stoppen bij ouders met kinderen. Wij willen dat verlof voor medische bijstand, bijvoorbeeld voor alleenstaande zorgbehoevenden, ook uitgebreid kan worden naar personen die geen directe verwantschap met de zorgbehoevende hebben, maar wel een aantoonbare nauwe band. In België kan je dus zorgverlof met een uitkering van de RVA opnemen om een zwaar ziek familielid (tot de tweede graad) te verzorgen of bij te staan, maar niet om je bijvoorbeeld over een zieke vriend te ontfermen. Om te zorgen voor een niet-verwante naaste of een familielid vanaf de derde graad, konden Belgen vroeger gebruik maken van tijdskrediet zonder motief. Sinds 1 januari 2015 geeft deze vorm van tijdskrediet echter niet langer recht op een uitkering van de RVA. Zieke alleenwoners die niet kunnen terugvallen op familie, moeten dus hopen dat iemand uit hun omgeving bereid is om onbetaald verlof te nemen om hen te verzorgen. Het palliatief verlof, om een ongeneeslijk zieke patiënt te verzorgen, is wel beschikbaar voor niet-familieleden. Dat verlofstelsel werd veel later ingevoerd en is daardoor beter aangepast aan de huidige
samenleving.

Dat het ook anders kan, bewijst Nederland. Daar werden
de regels in verband met zorgverlof aangepast, onder meer onder druk van
belangenvereniging CISA (Centrum Individu en Samenleving). Vanaf 1 juli 2015
kunnen Nederlandse werknemers ook zorgverlof opnemen voor de noodzakelijke zorg
voor mensen met wie ze een sociale relatie hebben, zoals een vriend of buur.

Awareness is being created
De belangenvereniging all1 ontstond uit de noodzaak om lawaai te maken voor de grote groep alleenwoners! Uit ervaring weet ik namelijk dat de raderen van de politiek vaak pas in de juiste versnelling schieten wanneer een onderwerp de nodige pers- en andere aandacht krijgt… Fluisteren in de politiek helpt niet.
De klok is intussen beginnen luiden. De problematiek van alleenwoners vindt steeds meer ingang bij de pers en dus bij het grote publiek. De meeste politieke partijen hebben intussen werkgroepen rond de problematiek opgestart of hebben de alleenwoner als politiek topic ‘ontdekt’. Het ziet er dus naar uit dat er best wel wat punten over alleenwoners op zullen worden genomen in toekomstige verkiezingsprogramma’s. Intussen werd er al singlesvriendelijk beleid gerealiseerd, zoals de hogere zorgpremies voor alleenstaande ouders, de verlaging van de schenkingsrechten, het afschaffen van de woonbonus en de forfaitaire gewestbelasting in het Brussels Gewest, de Mechelenbon, het faciliteren van gemeenschappelijk wonen, enz.

Alleen reizen
In het populaire Radio 2-programma ‘De Inspecteur’ riep Sven Pichal in de zomer van 2017 op om de singletoeslagen in de toeristische sector af te schaffen. Zijn bericht bereikte op enkele dagen tijd bijna 1 miljoen mensen. Meer dan 45.000 mensen reageerden op zijn oproep. Aangezien er zoveel mensen aangeven dat er iets moet veranderen, moet je verandering zelf kunnen afdwingen volgens de radiomaker. Radio 2 lanceerde daarom een singlevriendelijk label voor hotels, restaurants, … die wel een goede service geven aan alleenstaanden. De eenpersoonstoeslag of singlesupplement die veel hotels aanrekenen voor een kamer maakt alleen reizen enorm duur. Tegelijkertijd is de vraag naar een betaalbare reis op maat enorm groot onder de alleenstaanden. De toeristische sector heeft zich tot nu toe vooral gefocust op koppels en gezinnen. Dat zie je ook aan de indeling van de kamers. Maar daar lijkt nu toch eindelijk verandering in te komen. De laatste jaren duiken er steeds meer
reisorganisaties op die groepsreizen aanbieden waar veel deelnemers zich alleen
voor inschrijven. De accommodatie- en vervoerskosten worden dan gedeeld. Sinds
kort bieden touroperators Neckermann en Thomas Cook singles tot bijna veertig
procent korting voor een begeleide rondreis, zonder dat ze hun kamer hoeven te
delen.

Ik interpelleerde de Brusselse minister-president over
een toegankelijker toeristisch aanbod voor alleenreizers in Brussel. Volgens
mij is er immers een taak weggelegd voor visit.brussels, het Brussels
Agentschap voor Toerisme, om de hotelsector te sensibiliseren rond de singlestoeslag
en om een specifieke marketingstrategie naar alleenreizers uit te werken.
Brussel heeft als typische congresstad trouwens het voordeel dat veel hotels
net in het hoogseizoen de prijzen van hun kamers verlagen, omdat ze vooral
gericht zijn op congrestoerisme. Ideaal voor alleenreizers die op zoek zijn
naar een betaalbare hotelkamer. In zijn antwoord beklemtoonde de
minister-president dat visit.brussels bereid is om met de sector te overleggen
rond betaalbare vakanties voor alleenstaanden. Dat is alvast een goed begin.
Concreet zou ik willen dat visit.brussels werkt rond volgende punten:

 

1. Verder onderzoeken wat de bestaande drempels zijn voor alleenreizers
   om voor een bezoek aan Brussel te kiezen.
2. Sensibiliseren bij de Brusselse toeristische sector (hotels en
   touroperators) rond de singlestoeslag.
3. Informatie helpen verspreiden over het bestaande Brusselse
   toeristische aanbod, dat al aantrekkelijk is voor alleenstaanden.

Wat we niet vragen …
In China krijgen vrouwelijke werknemers van twee bedrijven een wel heel opmerkelijk verlof. Het ‘date-verlof’ geeft de vrouwen acht dagen extra vrij om een geschikte partner te vinden. De bedrijven hopen daarmee het aantal vrijgezellen in het land te verminderen.
Zover moet men voor mij natuurlijk niet gaan… De Chinese singles’ day is intussen ook overgewaaid naar ons land. In de praktijk komt het neer op één dag per jaar waarop iedereen met korting online kan shoppen. Er is geen inhoudelijke boodschap
aan verbonden en we merkten op de FB-pagina van all1 dat alleenwoners de
marketing stunt niet echt konden smaken.

Optimism is a moral duty
Alleen wonen is zeker niet allemaal kommer en kwel. Het biedt tal van voordelen. Je doet wat je wil, wanneer je wil en met wie je wil. Je kan naar hartenlust knoflook eten en hoeft je benen niet te ontharen of ruzie te maken om de afstandsbediening. Je wordt niet wakker van je partners gesnurk. Het grootste voordeel is wel dat je jezelf erg goed leert kennen. Je hebt de tijd om na te denken over wie je bent, wat je wil, wat jouw verlangens en drijfveren zijn.

Voor velen in onze maatschappij betekent geen relatie hebben een mislukking. Succes wordt hieraan nog te vaak afgemeten en dat is jammer. Single zijn  is vaak geen bewuste keuze maar eerder het gevolg van een verandering in je leven.
De Amerikaanse psychologe Bella DePaulo verrichtte al heel veel onderzoek naar singles. Volgens haar moeten we dringend af van de stereotypering van singles als eenzame en verdrietige personen. Volgens haar leiden singles net vaak een bevredigender leven dan koppels. Koppels kijken vooral naar elkaar omdat ze denken dat dat zo hoort. Onderzoek toont aan dat zij in theorie vaak geïsoleerder en meer teruggetrokken leven dan hun vrijgezelle tegenhangers. Zelfs als ze kinderen hebben.

Er is al heel veel onderzoek gedaan naar eenzaamheid, maar wordt er wel vooral gefocust op de negatieve aspecten. Die zijn er ook, maar je mag het niet eenzijdig bekijken. Er is beginnend onderzoek dat nu eindelijk ook wetenschappelijk aantoont dat eenzaamheid goed is voor je persoonlijke groei, creativiteit en ontspanning. Maar er zijn ook gewoon veel mensen die tijd alleen doorbrengen net heel fijn vinden. Ze waarderen het in plaats van zich zorgen te maken over eenzaamheid. Cijfers staven dat vrijgezellen niet allemaal op zoek zijn naar onbezonnen plezier, maar dat ze net vaker vrijwilligerswerk en avondles volgen en ook heel zorgzaam zijn voor de mensen in hun omgeving. Daardoor hebben ze meestal een sterkere band met hun vrienden, familie en collega’s dan wie wel een relatie heeft. Singles staan meer open voor nieuwe ervaringen, zowel op het werk als in privésfeer. Door die open geest zouden ze beter voorbereid zijn op veranderingen dan mensen in een relatie en ze zouden zich als persoon ook meer ontwikkelen. Het zijn vaak mensen die gaan voor hun passies, die genieten van het leven en zelf uitmaken welke personen belangrijk zijn in hun leven in plaats van dat alles rond die ene ware draait. Ze bepalen hun eigen leven.

Carla Dejonghe
Brussels parlementslid Open Vld
Voorzitster all1 vzw